29 Ліпень 2024

"Людзі разбіралі свае дамы і будавалі плыты". Як жыхары Лоева дапамагалі чырвонаармейцам вызваляць раён восенню 1943-га

У адрозненне ад большасці населеных пунктаў Беларусі, Лоеў гітлераўцам удалося акупіраваць толькі ў канцы лета 1941 года: з ліпеня па жнівень каля райцэнтра праходзіла лінія фронту, у жніўні абарону тут трымалі часткі 3-й арміі Цэнтральнага фронту.

Адразу следам за варожымі войскамі ў раён прыбылі карныя падраздзяленні войскаў СС, айнзацгрупы, зондэркаманды, тайная палявая паліцыя, жандармерыя, гестапа, паліцыя бяспекі і СД. З першых дзён акупацыі вораг усталяваў свае парадкі. Асабліва бязлітасна гітлераўцы абыходзіліся з яўрэямі. У верасні ў Лоеве было створана гета, а ўжо ў канцы кастрычніка фашысты за адзін дзень знішчылі амаль 150 яўрэяў: дарослых адвялі да загадзя выкапаных ям і расстралялі, дзяцей закапалі жывымі. Другі расстрэл правялі праз месяц.

Мясцовыя жыхары практычна адразу пасля акупацыі пачалі барацьбу з ворагам. У раёне дзейнічалі падпольныя райкамы КП(б)Б і ЛКСМБ, партызанскія брыгады "За Радзіму" і "Бальшавік".

Фарсіраванне Дняпра ў раёне Лоева пачалося 15 кастрычніка 1943 года на світанні. Бітва за Лоеўскі плацдарм стала адной з самых кровапралітных за ўсю гісторыю Вялікай Айчыннай. Раён вызвалялі сілы трох армій: 61-я пад камандаваннем Паўла Бялова, 65-я пад камандаваннем Паўла Батава і 16-я паветраная пад камандаваннем Сяргея Рудэнкі. На падрыхтоўку аперацыі выдзелілі ўсяго пяць дзён, за якія салдатам трэба было пабудаваць лодкі і плыты, а гэта было практычна немагчыма зрабіць. Немцы правялі тактыку выпаленай зямлі, калі ракі не засталося ніводнага цэлага дрэва. І тады людзі сталі ахвяраваць свае хаты. Напрыклад, партызан Фёдар Чучвага дазволіў разабраць хату, каб салдаты змаглі пабудаваць лодкі і плыты. Сам ён у час фарсіравання Дняпра зрабіў некалькі рэйдаў, перавозячы з аднаго берага на другі дзеючыя сілы са складу 65-й арміі.

Усяго ў фарсіраванні Дняпра прымалі ўдзел да 45 нацыянальнасцей. Лоеў вызвалілі толькі ўвечары 16 кастрычніка. У бітве за Днепр загінулі тысячы нашых салдат. На тэрыторыі Лоеўскага раёна пахаваны 43 Героі Савецкага Саюза. Самае вялікае пахаванне знаходзіцца ў вёсцы Дзяражычы. Там у зямлі спачываюць астанкі больш як 2 тыс. байцоў і афіцэраў, у тым ліку 12 Герояў Савецкага Саюза.

Лоеў стаў пятнаццатым у спісе гарадоў і населеных пунктаў, у які адправіліся аўтары праекта "Цытадэлі мужнасці".

Праект "Цытадэлі мужнасці" выходзіць у газеце "7 дней" і на сайце БЕЛТА раз у два тыдні. Усяго будзе апублікавана 36 матэрыялаў - пра кожны з населеных пунктаў, узнагароджаны вымпелам "За мужнасць і стойкасць у гады Вялікай Айчыннай вайны".

БелТА